Pelajaran 1
Standar kompetensi:- Mampu mendengarkan dan memahami ragam wacana lisan tentang cerita tradisi setempat dan tembang macapat.
- Mampu mengemukakan perasaan dan gagasan secara lisan tentang peristiwa tertentu dan cerita tokoh wayang dengan bahasa yang santun.
- Mampu membaca dan memahami teks sastra dan membaca kalimat sederhana berhuruf Jawa.
- Mampu menulis karangan dalam berbagai ragam bahasa Jawa sesuai unggah ungguh dan menulis huruf Jawa.
kompetensi dasar:
- 1.2 Mendengar tembang pocung.
- 2.1 Melakukan percakapan menggunakan ragam bahasa tertentu.
- 3.2 Membaca indah, misalnya geguritan.
- 4.2 Menulis kalimat sederhana berhuruf Jawa nglegena.
A. Nyemak:
1. Tembang Macapat
Ngrungokake Tembang Pocung
Tembang macapat iku cacahe ana 11, yaiku:
1. Maskumambang 5. Mijil 9. Asmarandana
2. Pocung 6. Kinanthi 10. Sinom
3. Gambuh 7. Durma 11. Dhandhanggula
4. Megatruh 8. Pangkur
Tembung macapat mau kaiket dening paugeran-paugeran kayata guru gatra, guru lagu lan guru wilangan.
1. Guru gatra: cacahing gatra (larik) saben sapada (bait).
2. Guru wilangan: cacahing wanda (suku kata) saben sagatra.
3. Guru lagu: tibaning swara a, i, u, e, o ing pungkasaning gatra (larik)
Dene paugeran kasebut kaya kang ana ing tabel ngisor iki :
No. Tembang Guru gatra Guru wilangan
1. Pocung 4 12u 6a 8i 12a
2. Maskumambang 4 12i 6a 8i 8a
3. Megatruh 5 7u 8i 8u 8i 8o
4. Gambuh 5 7u 10u 12i 8u 8o
5. Mijil 6 10i 6o 10e 10i 6i 6u
6. Kinanthi 6 8u 8i 8a 8i 8a 8i
7. Asmaradana 7 8i 8a 8o 8a 7a 8u 8a
8. Pangkur 7 8a 11i 8u 7a 12u 8a 8i
9. Durma 7 12a 7i 6a 7a 8i 5a 7i
10. Sinom 9 8a 8i 8a 8i 7i 8u 7a 8i 12a
11. Dhandhanggula 10 10i 10a 8e 7u 9i 7a 6u 8a 12i 7a
2. Ngrungokake Tembang Pocung
Semaken tembang kang arep ditembangake dening gurumu ing ngisor iki!
Pocung
Ngelmu iku kelalone kanthi laku (12u)Lekase lawan kas (6a)
Tegese kas nyantosani (8i)
Setya budya pangekesing durangkara (12a)
Bapak pocong dudu watu dudu gunung (12u)
Sabamu ing sendhang (6a)
Pencokanmu lambung kering (8i)
Prapteng wisma si pocung muntah guwaya. (12a)
Tugas mandiri
Sawise ngrungokake tembang Pocung ing dhuwur, saiki wangsulana pitakon-pitakone!
1. Ana pira guru gatra tembang Pocung?
Wangsulan: 4 (papat)
2. Tulisen guru gatra, guru wulangan lan guru guru lagune tembang pocung!
Wangsulan: Guru gatrane cacahe 4 : 12u, 6a, 8i, 12a
3. Apa batangane tembang macapat sing nomer 2?
Wangsulan: Wadhah kango ngisi banyu
4. Apa tegese guru gatra?
Wangsulan: Cacahing gatra (larik) saben sapada (bait)
5. Apa tegese guru wilangan?
Wangsulan: Cacahing wanda (suku kata) saben sagatra.
6. Tulisen guru wilangane tembang pocung baris nomer 2!
Wangsulan : 6
7. Tulisen guru lagune tembang pocung baris nomer 3!
Wangsulan : i
8. Tembang macapat iku cacahe ana!
Wangsulan : 11
9. Tibaning swara a,i,u,e,o ing pungkasaning gatra (larik) diarani...
Wangsulan : guru lagu
10. Coba sebutna 4 wae tembang macapat kuwi!
Wangsulan : mijil, pocung, kinanthi, sinom lsp.
B. Micara:
Pacelathon Nganggo Unggah-Ungguh Basa
Unggah-unggah basa Jawa iku kaperang dadi:
1. Ngoko lugu 3. Krama lugu
2. Ngoko alus 4. Krama alus
1. Ngoko Lugu
Basa ngoko lugu iku basa kang ana sajroning ukara kang wujud tembunge arupa tembung ngoko, ora kacampuran basa krama.Ater-ater lan panambange uga nganggo basa ngoko. Basa ngoko lugu dianggo dening:
a. Wong tuwa marang anake.
b. Guru marang muride.
c. Wong kang wis padha tetepungan kanthi raket.
Tuladhane:
a. Rani lagi sinau basa Jawa.
b. Mas Sutardi menyang Kudus numpak bus.
2. Ngoko Alus
Basa ngoko alus iku basa kang ana ing sajroning ukara, kang wujud tembung-tembunge arupa tembung ngoko lan krama inggil tumrap wong sing diajak guneman (wong kapindho) utawa kang sing digunem (wong katelu), dene ater-ater lan panambange tetep ngoko. Basa ngoko alus dianggo dening:
a. Ibu marang bapak ing dalem.
b. Wong tuwa marang wong enom kang duwe palungguhan dhuwur.
c. Sapadha-padha kang wis raket, nanging tetep padha ngajeni.
d. Adhi marang kangmase utawa mbakyune sing gelem ngajeni.
Tuladha:
a. Pak RW mau rawuh mrene, panjenengan pirsa apa durung?
b. Aku dhewe malah perkewuh menawa Pak Lurah kersa tindak mrene.
3. Krama Lugu
Basa krama lugu iki basa ing sajroning ukara, kang wujud tembung-tembunge arupa tembung krama ora kacampuran ngoko, utawa krama inggil. Dene ater-ater lan panambange uga krama. Basa krama lugu dianggo dening:
a. Wong kang kaprenah enom marang wong kang kaprenah tuwa.
b. Murid marang gurune.
c. Anak marang wong tuwane
Tuladha:
a. Jam papat wau simbah mirengaken radhio.
b. Ibu tumbas gendhis setunggal kilo.
4. Krama Alus
Basa krama alus yaiku basa kang ana sajroning ukara, kanthi wujud tembunge arupa tembung krama lan tembung krama inggil tumrap wong sing diajak guneman (wong kapindho) utawa kang sing digunem (wong katelu). Dene ater-ater lan panambange uga dikramakake. Basa krama alus dianggo dening:
a. Wong kang kaprenah enom marang wong kang kaprenah tuwa.
b. Anak marang wong tuwa.
c. Wong kang lagi tetepungan anyar.
d. Murid marang guru
Tuladha:
a. Sinten ingkang ngaturi panjenengan kala wau Bu?
b. Dinten menika bapak kondur saking Jakarta.
Coba pacelathon iki paragakna karo kanca sisihmu, kaya wong guneman tenanan kae!
- Anak : “Pak badhe tindak pundi, ta?”
- Bapak : “Iki arep nang sawah?”
- Anak : “Lho Pak, wau dalu panjenengan lak bibar saking sabin, ta?”
- Bapak : “Iya gek bengi, aku leb. Saiki arep ndhaut.”
- Anak : “Oh, ngaten. Leb menika lak pados toya, kagem noyani sabin, ta?”
- Bapak : “Iya bener, Le.”
- Anak : “Lha menawi ndhaut kala wau menapa, Pak?”
- Bapak : “Ndhaut ki, ndhedher winih pari, banjur ditandur ing sawah. Mulane yen prei ki menyang sawah, ngrewangi bapak, ben ngerti ndhaut.”
- Anak : “He..he, nyuwun pangapunten, Pak kala wingi boten purun mbiyantu bapak. Nanging samenika kula purun kok, mbiyantu bapak wonten sabin.”
- Bapak : “Ya apik iku, wong wis gedhe, wis samesthine latihan nyambut gawe.”
- Anak : “Inggih, Pak kula takmendhet caping rumiyin, lajeng sareng bapak, dhateng sabin.”
- Bapak : “Aja lali nggawa wedang sisan, mengko yen ngelak-ngelak barang.”
- Anak : “Inggih Pak.”
C. Maca:
Maca Geguritan
Geguritan iku padha wae karo puisi. Yen puisi nganggo basa Indonesia, dene yen geguritan nganggo basa Jawa.Lumrahe geguritan ditulis kanthi basa kang endah lan isine mentes. Ing ngisor iki ana tuladha geguritan, coba wacanen kanthi premati!
Geguritan 1
Tamanku
(kepethik saka : Seneng basa Jawa)
Segere hawa wayah esuk
Ora marga jago kluruk
Nanging kembang kang pinajang
Ana ing taman endah sinawang
esuk sore dak sirami
katon reged dakresiki
mula tamanku dadi asri
Geguritan 2
Kanca Tani
Dening Purwanti
Wayah esuk wis siaga awakmu neng sawah
Kanca pacul ...arit... lan caping
Kabeh tak lakoni kanthi seneng tulusing batin
Ora nggagas anyep, adem lan atising awak
Macul... macul... lan macul sing tak lakoni
Ngopeni sawah supaya awoh lan akeh
Rengeng-rengeng suarane atimu ngancani ngasomu
Kesel, lungkrah, ora tau digagas
Semangatmu ngalahake hasile panenmu
Elok tenan tekadmu kanca tani kanggo tuladha anak putu
Geguritan 3
PETANI
(kapethik saka artikeldegreen2.com)
Saben esuk kudu wes tangi
ngelebi banyu saben wengi
Gawa pacul kanggo maculi
Arite kanggo ngariti dami
Ora peduli panase serngenge
Sawahe kudu diopeni
Ora peduli ademe wengi
Ngileni banyu saka kali
Ora peduli kudu ngenteni
Seng penting biso dadi pari
D.Nulis:
Nulis Aksara Jawa
Ulangan Harian
I. Wenehana tandha ping (X) aksara a, b, c ,utawa d ing sangarepe wangsulan kang bener!
1. Bocah kuwi arep mancing ... .
a. wedhus
b. manuk
c. iwak
d. dara
Wangsulan : c
2. Manuk pinter ... . golek pangan mrana-mrene.
a. nglangi
b. mabur
c. nggremet
d. mencolot
Wangsulan : b
3. Kodhok kuwi mlakune ... .
a. nggremet
b. mabur
c. mencolot
d. mlayu
Wangsulan : c
4. ... . turu aku banjur nata paturon
a. arep
b. menawa
c. lagi
d. tangi
Wangsulan : d
5. “Makanan pokok” bangsa Indonesia yaiku ... .
a. gandum
b. beras
c. sagu
d. tales
Wangsulan : b
6. Pancausaha tani iku ana.... werna.
a. 5 c. 7
b. 6 d. 8
Wangsulan : a
7. Rabuk kang digawe saka gegodhongan kang wis ora kanggo diarani rabuk ....
a. kompos
b. kandhang
c. pabrik
d. kimia
Wangsulan : a
8. Tembung macapat cacahe ana ....
a. 9 c. 11
b. 10 d. 12
Wangsulan : c
9. Guneman karo kanca kang wis padha tepung, lumrahe nganggo basa ....
a. ngoko lugu
b. ngoko alus
c. krama lugu
d. krama alus
Wangsulan : a
10. Tembang pocung dumadi saka.... gatra.
a. 4 c. 6
b. 5 d. 7
Wangsulan : a
7. nm tulisan Jawa ing sisih kiwa wacane .....
a. jaka
b. nana
c. mana
d. nama
Wangsulan : d
8. Jeneng liya geguritan yaiku .....
a. puisi
b. gancaran
c. prosa
d. cerpen
Wangsulan : a
9. Cacahing wanda saben sagatra diarani ....
a. guru gatra
b. guru lagu
c. guru wilangan
d. guru swara
Wangsulan : c
10. Jeneng-jeneng tembang ing ngisor iki kang ora klebu tembang macapat yaiku ....
a. Maskumambang
b. Pocung
c. Gambuh
d. Jamuran
Wangsulan : d
11. Tembung “sapa” yen ditulis jawa dadi .....
a. ps c. tn
b. sp d. jp
Wangsulan : b
12. Cacahing gatra saben sapada diarani ....
a. guru lagu
b. guru wilangan
c. guru gatra
d. guru swara
Wangsulan : c
13. Aksara Jawa cacahe ana ....
a. 20 c. 22
b. 21 d. 23
Wangsulan : a
14. Ngerti tabrakan ing dalan, iku kalebu pengalaman kang ....
a. nyenengake
b. nyedhihake
c. sregep
d. pinter
Wangsulan:b
15. Menawa mertamu becike ngucapake uluk salam dhisik, kayata ....
a. kula nyuwun
b. kula nuwun
c. nyuwun pamit
d. nyuwun pangapunten
Wangsulan : b
16. Pak tani sawahe nraktor ditanduri
1 2 3 4
arep pari
5 6
Tembung-tembung ing dhuwur bakal dadi ukara kang becik menawa dirakit kanthi urutan ... .
a. 1, 3, 2, 5, 4, 6
b. 2, 1, 3, 4, 5, 6
c. 5, 4, 6, 2, 1, 5
d. 4, 2, 1, 5, 3, 6
Wangsulan : a
17. Godhong kambil kang isih enom arane.....
a. blarak
b. jompong
c. lembayung
d. janur
Wangsulan : d
18. Tembung ing ngisor iki sing pakecapane ora padha karo tembung “ngaso” yaiku ....
a. ayo
b. kado
c. soto
d. lunga
Wangsulan : d
19. Negara Indonesia klebu negara agraris, kang tegese masarakate akeh kang dadi... .
a. petani
b. peternak
c. pegawai
d. bakul
Wangsulan : a
20. Ing ngisor iki tembung-tembung sing ora ana sambetane karo bidhang tetanen, yaiku... .
a. ndhaut
b. ani-ani
c. chating
d. ndhangir
Wangsulan : c
21. Tembung kramane mangan yaiku ....
a. madhang
b. dhahar
c. maem
d. nedha
Wangsulan : b
22. mt tulisan Jawa ing sisih kiwa wacane .....
a. jaka
b. nana
c. mana
d. mata
Wangsulan : d
23. Tembung-tembung ing ngisor iki kang klebu tembung krama yaiku ....
a. seneng
b. kangge
c. lunga
d. mangan
Wangsulan : b
24. Ing ngisor iki sing kalebu conto crita rakyat yaiku ... .
a. Pangeran Diponegara
b. Pandhawa 5
c. Dumadine Banyuwangi
d. Anoman Obong
Wangsulan : c
25. Yen numpak pit iku sing ....
a. banter c. ngati-ati
b. ngebut d. alon
Wangsulan:c
II. Wacan ing ngisor iki wacanen kanthi premati banjur wangsulana pitakon ing ngisore adhedhasar wacan!
Nandur Pari
Kanggo nyukupi kabutuhan pokok pangan, para among tani padha nandur pari. Anggone nandur ing mangsa rendheng. Ing mangsa ketiga, sawah sing bisa diileni banyu uga bisa ditanduri pari, jenenge digadhu. Malah sawah ing sakiwa tengene ilen-ilen saka wadhuk bisa ditanduri pari setaun kaping telu.
Nandur pari supaya akeh wulu wetune kudu nindakake pancausaha tani, yaiku:
1. Milih bibit unggul
2. Ngolah lemah
3. Ngatur banyu
4. Ngrabuk tandur
5. Mbrastha ama
Pari sing ditandur gabahe. Carane gabah disebar dhisik ana ing pawinihan. Yen wis thukhul lan umur 25 utawa 30 dina banjur didhaut. Lemah sing arep ditanduri kudu diolah sing becik. Diluku, dipaculi, lan digaru. Manawa wis dadi ler-leran, winih sing didhaut banjur ditandur.
Menawa wis umur rong minggu banjur dirabuk. Rabuke urea dicampur TS, pamrihe lemah mau bisa ajeg ampuk. Suket sing sakiwa tengene diwatun resik. Pangrabuke yen wis umur 30 dina lan yen wis umur 40 dina.
Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki adhedhasar wacan ing dhuwur!
1. Ing mangsa apa lumrahe para among tani padha nandur?
Wangsulan : Mangsa rendheng. Ing mangsa ketiga, sawah sing bisa diileni banyu uga bisa ditanduri pari
2. Pirang dina pari disebar ing pawinihan?
Wangsulan : 25 utawa 30 dina
3. Apa tegese ler-leran?
Wangsulan : Sawah sing wis siap ditanduri.
4. Apa paedahe tanduran kudu dirabuk?
Wangsulan : Ben tandurane padha lemu-lemu.
5. Apa tegese pancausaha tani?
Wangsulan : Lima usaha kang kudu ditindakake para tani.
III. Isenana ceceg-ceceg ing ngisor iki nganggo tembung kang cumawis!
1. Nandur pari ana ing ....
Wangsulan : sawah
2. Pancausaha tani kang kaping pungkasan yaiku ....
Wangsulan : Mbrastha ama
3. Tuladha arane rabuk yaiku ....
Wangsulan : urea, TS
4. Lemah sing wis siap ditanduri arane ....
Wangsulan : ler-leran
5. Supaya asil parine mundhak salah sijine cara kanthi nindakake ....
Wangsulan : pancausaha tani
6. Lumrahe para among tani nandur pari ing mangsa ....
Wangsulan : rendheng
7. Pancausaha tani kang kaping pisan yaiku ....
Wangsulan : Milih bibit unggul
8. Ngresiki suket sakiwa tengene tanduran jenenge ....
Wangsulan : diwatun/matun
9. Cisedhani, IR 64, rajalele iku arane ....
Wangsulan : pari
10. Sawah kang bisa ditanduri ing mangsa ketiga diarani ....
Wangsulan : gadhu
IV. Wangsulana pitakon-pitakon ing ngior iki kanthi bener!
1. Tulisna tembung kramane tembung-tembung ing ngisor iki!
a. Lima
b. Lungguh
Wangsulan : gangsal, lenggah
2. Tulisna guru gatra lan wilangane tembang pocung!
Wangsulan : 12u, 6a, 8i, 12a
3. Gawea ukara nganggo tembung “tani’!
Wangsulan : Kreativitas siswa.
4. Tulisna tuladha tembung krama, lan ngoko kang cacahe telu!
Wangsulan : Kreativitas siswa.
5. Urutane ukara-ukara ing ngisor isih salah, coba benerna!
Sabun-simbah-warung-mundhut-ing
Wangsulan : Simbah mundhut sabun ing warung.
Maaf blog belum sempurna, masih dalam proses pengerjaan
0 Komentar untuk "Materi, Soal, Kunci Bahasa Jawa Kelas 3 SD/Genap-TERLENGKAP"